Châu La Việt
7 giờ
” Biết yêu anh cả khi chết đi rồi”
…Ngày nhỏ ở với mẹ tôi ở Đoàn Ca
múa nhân dân TW, tôi biết có hai diễn viên múa mẹ tôi rất yêu quý và thân thiết
, là hai chị cùng tên Quỳnh: chị Thúy Quỳnh và chị Xuân Quỳnh. Nhiều người nói
về đội múa xinh đẹp của Ca múa TW ngày ấy, là nói về hai chị Quỳnh, thường gọi
là “ Hai đóa hoa Quỳnh”. Rồi chị Thúy Quỳnh suốt đời sẽ gắn bó với ngành múa,
hiện là Chủ tịch Hội nghệ sỹ múa VN, còn chị Xuân Quỳnh thì rẽ sang con đường
thơ ca, trở thành một nữ thi sỹ tên tuổi trên văn đàn. Khi còn rực rỡ dưới ánh
đèn sân khấu trong những vũ điệu dân gian mê hồn, hay khi đã ngân lên những vần
thơ như chồi biếc, như hoa dọc chiến hào những ngày khói lửa, chị luôn chinh phục
được bao người, không chỉ bởi một vẻ đẹp nền nã, mà còn bởi là một tâm hồn mơ mộng,
tinh tế, xao xuyến. Ngay từ những vần thơ ban đầu, chị đã làm nhiều trái tim
say mê, ngây ngất. Nhất là cùng vẻ đẹp của thi ca, còn là một vẻ đẹp hình thể của
một nghệ sỹ múa: Được cả dáng, được cả hồn. “ Làn thu thủy, nét xuân sơn/Hoa
ghen đua thắm, liễu hờn kém xanh...”
... Nhưng trong những người say
mê buổi đầu ấy, chưa có anh Lưu Quang Vũ. Kém chị Xuân Quỳnh 6, 7 tuổi, lúc này
anh Vũ còn đang là một cậu học sinh ngày ngày quàng khăn đỏ đến trường. Dù rằng
anh cũng đã làm thơ, từ cái zen di truyền của người cha là nhà thơ, tác giả sân
khấu Lưu Quang Thuận, người chú là nhà thơ quân đội khá tên tuổi ngày ấy là Lưu
Trùng Dương…
...Phải rất nhiều năm sau, họ mới
gặp nhau và si mê nhau. Lý do đầu tiên để họ gặp nhau, là ở cùng khu nhà 96 phố
Huế, Hà nội - một khu tập thể dành cho các văn nghệ sỹ, với những tên tuổi như
Bùi Huy Phồn, Bùi Xuân Phái, Nguyễn Văn Tý, Phan Huỳnh Điểu, Hoàng Nguyễn....đều
ở đây. Anh Lưu Quang Vũ đã cùng cha mẹ ở đây nhiều năm, còn chị Xuân Quỳnh sau
khi giã từ cuộc đời nghệ thuật chuyển sang con đường văn học mới cùng chồng là
một nghệ sỹ violon cùng đoàn ca múa TW là Lưu Tuấn chuyển về.
Mặc dù có những khoảng cách về tuổi
tác, về hoàn cảnh nhưng họ sẵn lòng cảm thông về những bất hạnh của nhau: Chị
Xuân Quỳnh có những xung đột về tính cách với anh Lưu Tuấn dẫn đến đổ vỡ, còn
anh Lưu Quang Vũ cũng phải sống với tình yêu như một trái đắng, cùng với rất
nhiều vất vả của trường đời...
Trước đó ít năm, khi đang còn là
một nhà thơ trẻ tên tuổi, “trai tài gái sắc” như một duyên nợ của đất trời đã
khiến anh tìm đến với một ngôi sao điện ảnh chói sáng :”Em như cầu vồng bảy sắc
hiện sau mưa”. Phàm người tài hoa lại thường đa cảm, yếu mềm, anh đã yêu bằng tất
cả sự si mê, sự rối rít của tâm hồn (Rối rít lòng, trong một nỗi em em...). Yêu
và bất chấp tất cả- kể cả một thứ kỷ luật gắt gao nhất bấy giờ là kỷ luật quân
đội!
Thế nhưng chính tình yêu này đã
phản bội anh, đã hành hạ anh, với chất đắng cứ ngày càng kết tủa trong tâm hồn
anh như một chất độc. ”Người ta yêu em đến sờn mòn/Người ta yêu em đến nhàu
nát” Tôi nhớ năm xưa có nhiều đêm cùng anh lang thang trên những nẻo đường Hà nội
bời bời gió lạnh, anh hay lẩm bẩm câu thơ ấy của Ê-xê-nhin ..
Nghe anh đọc thơ mà tôi cứ rưng
rưng thương anh - Dù khi ấy nhỏ tuổi hơn anh, lại chưa biết tình yêu là thế
nào. Nhưng tôi cũng thầm hiếu rằng: Bản chất của tình yêu vốn là không chia sẻ,
khi luôn bị lợi dụng, luôn bị phản bội, thì đau đớn và cay đắng dường nào...
Tôi nhớ một lần từ mặt trận ra đến
thăm anh, cha anh- nhà thơ Lưu Quang Thuận, cũng là thầy dạy tôi viết kịch, kéo
tôi ra một góc vắng tâm sự: ”Con U.. nó làm thằng Vũ khổ quá con ạ”. Thế rồi
trên má ông tứa ra một dòng nước mắt làm tim tôi nhói lên, thương anh Vũ và
thương Thầy !
...Lại thêm nỗi vất vả dành cho anh
- người lính cô đơn (Tôi là tên lính cô đơn giữa trung đoàn- thơ LQV). Giải ngũ,
không công ăn việc làm, tài thì nhiều người trọng, nhưng tình chẳng mấy ai
thương , cánh tay anh đưa lên gõ cánh cửa nào cũng bị chối từ. Họ ngoảnh mặt cả
với thơ của anh, dù chính nơi ấy hôm qua đã đưa thơ anh lên tận "mây xanh
'.Anh phải đi vác tre vác nứa nơi bãi sông Hồng, và nghiện thơ quá thì chỉ biết
mang thơ đọc cho những người bạn bốc vác ấy bên ly rượu suông những đêm trăng
tàn..
Chính trong nỗi đơn độc về tình
yêu, về thế thái nhân tình, chị Xuân Quỳnh đã đến với anh, thắp lên cho anh một
ngọn lửa , một vì sao để rồi từ tình yêu này Lưu Quang Vũ lấy lại sức bay lên.
Quả là chỉ tình yêu mới đền bù được cho tình yêu, chỉ tình yêu mới băng bó được
cho vết thương tình yêu.
Họ gặp gỡ nhau, đến với nhau từ
việc ở chung một khu nhà, chung với nhau một nỗi bất hạnh gia đình, nhưng trước
hết, là chung với nhau một hồn thơ và một tài năng thơ. Sự gần gũi nhau về khát
vọng, sự đồng điệu về tâm hồn. Và đặc biệt, dù đã là một cây bút thơ nổi tiếng,
được nhiều người yêu mến và tôn trọng, nhưng trước tài năng của Lưu Quang Vũ,
Xuân Quỳnh chấp nhận làm một dòng sông nhỏ, dồn tất cả cuộc đời để nuôi lớn cho
biển khơi Lưu Quang Vũ. Chị nhận ra vẻ đẹp tâm hồn và tài năng lớn của anh,
không phải lúc tên tuổi anh chói sáng, mà ngay từ lúc trong tăm tối, ngay từ
lúc bao nhiêu đổ vỡ bất hạnh ập xuống đời anh. Chỉ có sự thông minh sắc sảo, và
một tâm hồn rộng lớn mới có thể nhận biết được nhau như thế, mới có thể chấp nhận
hy sinh cho nhau như thế.
Anh Lưu Quang Vũ đã từng viết về
chị Xuân Quỳnh, viết về tình yêu này:
Khi tàu đông anh lỡ chuyến đi dài
Chỉ một người ở lại với anh thôi
Lúc anh vắng người ấy thường thức đợi
Khi anh khổ chỉ riêng người ấy tới
Anh yên lòng bên lửa ấm yêu thương
Người ấy chỉ vui khi anh hết lo buồn
Anh lạc bước , em đưa anh trở lại
Khi cằn cỗi thấy tháng ngày mệt mỏi
Em là sớm mai là tuổi trẻ của anh.
Còn Xuân Quỳnh, trước tình yêu
này, chị đã viết gì?
Chẳng dại gì em ước nó bằng vàng
Trái tim em anh đã từng biết đấy
Anh là người coi thường của cải
Nên nếu cần anh bán nó đi ngay.
Em cũng không mong nó giống mặt trời
Vì sẽ tắt khi bóng chiều đổ xuống
Lại mình anh với đêm dài câm lặng
Mà lòng anh xa cách với lòng em
Và
” biết yêu anh cả khi chết đi rồi”
Nhưng đấy là thơ, là sự bộc lộ của
tâm tưởng. Nó sẽ còn phải đụng chạm với đời, cuộc đời thực, với miếng cơm manh
áo mà càng với những nghệ sỹ, nó lại càng dễ biến thành những bi kịch. Nhiều cuộc
tình tưởng rằng rất chói sáng, rất thi vị ,thì khi vấp phải phần đời này, bỗng
nổ tung như bong bóng xà phòng...
Hai vợ chồng và “con anh, con
tôi, con chúng ta ”nhiều năm tháng chỉ sống với một đồng lương " thơ"
ít ỏi của Xuân Quỳnh. Để sống trọn vẹn với tình yêu, để chắp cánh cho sự nghiệp
của chồng, chị Xuân Quỳnh đã chi chút, dành dụm từng hào bạc, chấp nhận hy sinh
tất cả mọi nhu cầu thiết yếu nhất của mình .Một người bạn văn thân thiết của chị
kể, một trưa hè kia đôi bạn gặp nhau, chị mời chị Xuân Quỳnh uống một cốc chè đỗ
đen giải khát. Nhưng rồi thấy chị Xuân Quỳnh lặng đi. Một hồi lâu mới thầm nói:
”Thôi, chả ăn chè nữa chị ạ. Chị dành cho em mấy hào ấy để trưa nay em mua rau
cho cả nhà cùng ăn. “Nhắc lại chuyện này, thực sự vẫn còn nhói lên trong lòng
chúng ta bao niềm xót xa của một thời, nhưng cũng đọng lại trong lòng chúng ta
niềm khâm phục sự hy sinh vì chồng vì con của chị Xuân Quỳnh , mà những chi tiết
thế này là vô vàn trong những năm tháng của anh chi Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh.
Chính sự hy sinh, này của chị Xuân Quỳnh mà anh Lưu Quang Vũ mới có được một sự
nghiệp sáng tác đồ sộ đến thế. Không thể không nói là trong gia tài văn chương
và nghệ thuât chẳng mấy ai thời ấy đã có như của anh Lưu Quang Vũ, không có một
nửa là tâm hồn và sự hy sinh của Xuân Quỳnh lặn vào để làm nên....
“ Biết yêu anh cả khi chết đi rồi”.
Càng sau này, con tim càng đau nặng, chị càng tâm niệm, càng khắc khỏai với câu
thơ trên, với mong ước trên, dù là trong lý do để con tim này thêm nhức nhối,
có cả một phần do anh Lưu Quang Vũ
Thương trái tim nhiều vất vả lo
buồn
Trái tim lỡ yêu người trai phiêu
bạt
Luôn mắc nợ những chuyến đi, những
giấc mơ điên rồ, những ngọn lửa không có thật
Vẫn là gã trai nông nổi của em
Thương cảm biết bao trái tim chị
Xuân Quỳnh những ngày đau trên giường bệnh. Trái tim máu thịt có thể ngừng đập,
nhưng lại đau đáu mong ước “ Biết yêu anh cả khi chết đi rồi”, có nghĩa chấp nhận
thể xác có thể cô đơn mất đi vĩnh viễn, nhưng tình yêu thì vẫn phải mãi mãi
còn...
Và kỳ lạ thay, trái tim đầy nhân
ái của chị đã không phải cô đơn ra đi. Buổi vĩnh biệt ấy, có cả trái tim anh và
đứa con thân yêu theo cùng.. Sau 15 năm gắn bó đã tưởng phải dừng, thì họ lại
tiếp tục đi bên nhau, vĩnh viễn đi bên nhau cùng tình yêu bất tử của mình...
CLV
( Nhớ ngày anh chị ra đi 29/8/1988)
